Blog | Omgaan met dementie
Toen Ton van Amstel de diagnose Alzheimer kreeg, kwam hij plotseling thuis te zitten. De klap was zo groot dat hij de eerste tijd nauwelijks iets meer ondernam. Hij zegde zijn lidmaatschap van zijn koor op en deed niet veel meer dan op de bank kruiswoordpuzzels oplossen. Tot hij het zingen begon te missen, want van zingen werd hij altijd zo blij. Nu is hij bestuurslid van de Participatiekoren en vraagt hij zich af: hoe kan het eigenlijk dat je van zingen zo vrolijk wordt? Hij vroeg het professor Wiesje van der Flier van het VUmc Alzheimercentrum. Zij doet onderzoek naar dementie en zingt zelf ook graag de Matthäus Passion.
Ik voel het wel, maar kan het niet verklaren. Waarom word je van zingen nou eigenlijk zo blij?
“Ik word er ook altijd blij van en van Bach word ik extra vrolijk. Naar mijn idee word je van de Matthäus Passion nog het meeste blij. Ik heb het idee dat wanneer je zingt alle cellen in je lichaam weer op de goede manier met elkaar gaan meetrillen en dat dát is wat die fijne ervaring geeft. Ondanks dat dit natuurlijk geen wetenschappelijke verklaring is, vóelt het wel zo. Ik denk dat muziek een directe verbinding maakt tussen je hoofd en je hart. Met muziek spreek je direct je gevoel aan en word je blij. Je kunt er ook verdrietig of melancholisch van worden. Wat zingen in een koor ook met je doet is dat je samen iets moois maakt. Ieder in zijn eentje zingen is leuk, samen ontstaat de magie. Nou, dan voel je je helemaal gelukkig.”
Dat was in mijn koor ook zo. We zongen vaak vierstemmig en wanneer alles op zijn plek viel, nou dan... wooh!... ik krijg er nog kippenvel van. Maar wat gebeurd er nou precies in mijn brein als ik zing?
“Ja, dat is een goeie vraag en het antwoord daarop is dat het een raadsel is. Hoewel het nooit wetenschappelijk is onderzocht, weten we er wel iéts van. Zingen is heel bijzonder. Het spreekt allereerst de herinnering aan. Veel mensen hebben de Matthäus zelf gezongen of vaak gehoord. En muziek die je je hele leven hebt gehoord of graag hebt gezongen, wordt diep in ons geheugen bewaard. Dat zit letterlijk op het ruggenmerg. Hoor je dan na jaren weer dat ene liedje, dan wordt dat meteen in het geheugen aangesproken en ervaar je ook de bijbehorende emotie. Maar er gebeurt nog iets bijzonders. Bij zingen komt ontzettend veel kijken. Je gebuikt je oren, je mond-spieren, je middenrif en je ademhaling. Er komt ritme bij kijken en melodie. Er gebeurt dus heel veel terwijl je zingt en het effect daarvan is dat het je hele brein aan zet. Horen, zien, ritme, ademhalen, woorden, melodie, gevoel; dat zit allemaal op verschillende plekken in je hoofd. En wanneer je zingt worden al die gebieden in één keer geactiveerd en met elkaar verbonden.”
Dat werkt ook zo als je Alzheimer hebt?
“Jazeker, bij mensen met dementie werkt dat ook zo. Het mooie is dat bij hen de gebieden in de hersenen die niet meer zo goed werken door zingen weer worden aangejaagd. Er ontstaan nieuwe bruggetjes en verbindingen met hersengebieden die niet meer zo goed functioneren.”
Is dat dan ook de reden dat mensen met dementie die niet meer spreken na het zingen soms weer wel gaan praten?
“Bij dementie zijn verschillende gebieden in de hersenen beschadigd en werken daarom niet goed meer. Als je wilt praten, dan moet je het laatje ‘spreken’ opendoen. Als dat stukje beschadigd is, dan lukt het niet meer zo goed om te spreken. Met zingen worden zoveel netwerken tegelijk aangezet dat ook het spraakcentrum, het geheugen en het emotionele deel in je hersenen erbij betrokken worden. Die helpen de delen in de hersenen die niet meer zo goed functioneren via omleidingsroutes opnieuw te activeren. Het is als met een straat die opengebroken is waardoor je niet via de snelste route op de plaats van bestemming kunt komen. Je moet dan een paar straten omrijden om er alsnog te komen. Met zingen worden die omleidingen als het ware gemaakt.”
En dan lukt het weer om te gaan praten?
“Het is helaas niet zo dat je kunt zeggen: zing even een liedje en dan kun je alles weer. Je hersenen worden niet meer beter. Maar doordat met zingen het spraakcentrum ook geactiveerd wordt, kan iemand na het zingen weer wat praten. En dat is waarom zingen zo goed is. Je wordt er niet alleen vrolijk van, je komt er ook mee in contact met elkaar. Zingen is dus een heel waardevolle manier om in het hier en nu te komen en contact met elkaar te maken. Je wordt blij van de muziek zelf én door het contact dat erdoor met de omgeving ontstaat. Je doet weer mee met de wereld om je heen. Dát is wat je bij de Participatiekoren ziet gebeuren.”