Blog | Nieuws
Wiesje van der Flier is hoogleraar en hoofd onderzoek aan het Amsterdam UMC Alzheimercentrum. Sinds haar studententijd is ze ook een fervent zangeres en groot Bach-liefhebber. De uitnodiging om met het Participatiekoor Haarlem de hoogtepunten uit de Matthäus Passion mee te zingen wilde ze dan ook niet afslaan.
“Thuiskomen”, antwoordt Wiesje van der Flier onmiddellijk op de vraag wat de Matthäus Passion voor haar betekent. Ze maakte voor het eerst kennis met Bachs meesterwerk toen ze op negentienjarige leeftijd bij het Utrechts Studenten Koor en Orkest (USKO) ging zingen. Inmiddels zingt ze al jaren bij het Utrechts kamerkoor Multiple Voice en heeft ze het beroemde oratorium al tientallen keren gezongen.
Dierbare herinneringen
“De Matthäus Passion roept heel veel dierbare herinneringen bij me op. Met het USKO hebben we door de jaren heen zoveel met elkaar meegemaakt en lief en leed gedeeld, als ik dit stuk zing voelt dat echt als thuiskomen, zoveel herinneringen roept het op. De Matthäus gaat over het lijdensverhaal van Jezus, maar de thema’s zijn universeel. Liefde, angst, boosheid, berusting, al deze diepmenselijke emoties worden door Bach op zó’n bijzondere manier tot uiting gebracht. Dat ontroert me altijd weer. Dan voel ik me diep verbonden met de andere zangers van het koor.”
Eén van de koralen die de wetenschapper het meest raakt is wenn ich einmail soll scheiden.
Wenn ich einmal soll scheiden,
So scheide nicht von mir,
Wenn ich den Tod soll leiden,
So tritt du denn herfür!
Wenn mir am allerbängsten
Wird um das Herze sein,
So reiss mich aus den Ängsten
Kraft deiner Angst und Pein!
“Dit koraal grijpt mij iedere keer weer aan. Het doet me beseffen dat ieder mens een keer afscheid moet nemen van het leven. Ook ikzelf. Als het dan mijn tijd is, hoop ik dat ik kan sterven in de intimiteit van de mensen die mij dierbaar zijn. Dat ze me helpen afscheid te nemen. Dat ik berusting kan vinden in de eindigheid van mijn leven. De gedachte er dan niet alleen voor te staan, vind ik heel troostend.”
Wat het hoofd vergeet, blijft in het hart behouden
Troost, dat is een van de vele dingen die kunst ons kan bieden. Ook aan mensen wier geheugen begint te haperen. De waarde van kunst voor mensen met dementie kan de laatste jaren rekenen op een groeiende belangstelling. Zo bieden steeds meer musea speciaal voor hen en hun naasten rondleidingen en workshops aan en neemt de belangstelling voor de Participatiekoren een vlucht. Ondanks dat de Matthäus Passion beslist geen eenvoudig muziekstuk is. Welke magie gaat daar eigenlijk achter schuil?
“Kunst gaat over het leven”, vertelt Wiesje. “In de kunsten komen allerlei thema’s aan de orde die ons bezighouden. Ze houden ons een spiegel voor, roepen vragen op of bieden herkenning. Het bijzondere van kunst is dat het via onze zintuigen binnenkomt. De kleuren en vormen van een schilderij, de melodie en het ritme van muziek; ze spreken direct onze emoties aan. Voor mensen met dementie is dit heel waardevol. Want al verliezen zij het hun denkvermogen, met hun zintuigen en hun emotionele leven is niets mis. In de hersenen raken weliswaar steeds meer verbindingen beschadigd, het hart blijft.”
Zingen geeft zin!
Omdat kunst direct ons emotionele brein binnenkomt biedt kunstparticipatie aan mensen met dementie het gevoel van volwaardigheid. Ze doen mee, doen ertoe. Dat de passies van Bach te moeilijk zouden zijn voor mensen met dementie, zoals nogal eens wordt gedacht, ontkent de wetenschapper stellig.
“Veel mensen kennen de de Matthäus al van kindsbeen af aan. Ze hoorden het vroeger al in de kerk of concertzaal of ze hebben het zelf gezongen. Dat zit diep in het geheugen verankerd, dat gaat niet verloren. Als ze nu de koralen weer gaan zingen, dan lichten die geheugensporen onmiddellijk op. Daarom zie je in de Participatiekoren ook dat sommige zangers hele koralen uit het hoofd meezingen. En niet alleen dat. Door samen de Matthäus Passion te zingen, maak je contact met elkaar en voel je je verbonden. Dat geeft zin aan het leven. En ach, zoals wij bij ons studentenkoor vroeger al zeiden: ‘soms niet helemaal zuiver, maar altijd met gevoel!’ Daar gaat het om.”
Professor Wiesje van der Flier zingt mee in het Participatiekoor Haarlem.